Historische buitenplaats
Complexnummer: 526700 | Rijksdienst voor het cultureel erfgoed
Omschrijving van het complex
De aan de zuidzijde net buiten de bebouwde kom van Asten gelegen HISTORISCHE BUITENPLAATS ASTEN, die in structuur en detail deels bewaard is gebleven, omvat de volgende onderdelen: KASTEELRUÏNE (1), HISTORISCHE AANLEG (2) en BEBOUWING OP DE VOORBURCHT (3).
De buitenplaats vindt zijn oorsprong in uitgestrekte landerijen, die in de middeleeuwen kerkelijk bezit waren, maar waarvan de heerlijke rechten in de loop van de 14e eeuw in wereldlijke handen waren overgegaan. De plaats in het dal van de Aa was vermoedelijk van belang als halteplaats voor de doorvoer over land van goederen naar Maastricht, bestemd voor het kapittel van Maastricht in tijden dat de Maas niet bevaarbaar was. De heerlijkheid omvatte een gebied dat ongeveer samenviel met de grenzen van de huidige gemeente Asten.
De eerst vermelding van “t Huys tot Asten” dateert uit 1399, toen het als verdedigbaar centrum in gebruik genomen werd door Gerard van Berkel, die daarvóór, omstreeks 1395, een uitgebouwde hoeve had gekozen als bestuurscentrum voor het beheer van de omliggende landerijen.
Het tot de jaren 1930 eerst tot ruïne vervallen, toen gedeeltelijk herstelde, maar in de tweede wereldoorlog verwoeste, ruïneuze, huis is gelegen op een dubbel omgracht kasteelterrein. Een bakstenen brug verbindt het huiseiland met de tussen de grachten gelegen voorburcht, waarop zich een U-vormige bebouwing bevindt. Een door bomen omzoomde oprijlaan verbindt de weg van Asten naar Heusden met een in het midden van de bebouwing van de voorburcht opgenomen poorttoren die toegang geeft tot de binnenplaats van de voorburcht. Aan de noordzijde wordt de buitenplaats begrensd door de loop van de Voordeldonkse Broekloop, die zich ter plaatse om het terrein heen slingert. Aan de zuid- en westzijde bevinden zicht rechthoekig aangelegde bospercelen, die aansluiten bij de aanleg van het kasteelterrein.
De historische wegenstructuur op de buitenplaats is nog goed herkenbaar; de aanwezigheid van bomenrijen draagt daar in belangrijke mate aan bij.
Waardering
De HISTORISCHE BUITENPLAATS ASTEN is van algemeen belang:
– vanwege de ouderdom;
– vanwege de goed bewaard gebleven karakteristiek van een versterkt huis met omliggende hoofdstructuur;
– vanwege de landschappelijk-visuele silhouetwerking.
Sinds 2005 gaan niet meer alleen de kasteelruïne en de kasteelboerderij door het leven als rijksmonumenten maar worden ook de aangrenzende akkers en weilanden als zodanig beschermd. Het gaat hier om een zogenaamde bescherming als Historische Buitenplaats ingevolge artikel 6 van de Monumentenwet 1988. Dit betekent dat voor iedere wijziging van de aangewezen buitenplaats een vergunning op grond van de Monumentenwet 1988 moet worden aangevraagd bij burgemeester en wethouders van Asten.
Wat is dat eigenlijk een Historische Buitenplaats? Een Historische Buitenplaats is aangelegd. Zij kan deel vormen van een landgoed. Het geheel wordt met name gevormd door een in oorsprong versterkt huis, een kasteel, buitenhuis of landhuis, met bijgebouwen omgeven door tuinen en/of park met een of meer van de volgende onderdelen, zoals grachten, waterpartijen en -lopen, lanen, gebouwen, bouwwerken, en tuinornamenten zijn door opzet of ontwerp van een tuin en park en het (utilitair) gebruik historisch en architectonisch met elkaar verbonden en vormen zo een onlosmakelijk geheel.
Onderdeel van een Historische Buitenplaats vormen die gebouwen, bouwwerken en tuinornamenten, die compositorisch deel uitmaken van het ontwerp of opzet en inrichting van de tuin- en/of parkaanleg dan wel dienen voor gebruik in samenhang met de oorspronkelijke bestemming. Met de bescherming van het geheel als complex – naast die van de afzonderlijke, samenstellende onderdelen – wordt de samenhang van de onderdelen (en dus ook het streven naar het behoud daarvan) als belang naar voren gebracht. Wijziging van een onderdeel moet derhalve ook worden gezien als een wijziging van het geheel; een afweging van de belangen moet dan ook tevens in dat bredere verband plaatsvinden.
Het voorstel is voortgekomen uit de in uitvoering zijnde ‘Verfijningsoperatie’ voor de historische buitenplaatsen, waarbij – naar de thans gehanteerde maatstaven – wordt onderzocht of de bestaande bescherming op grond van de wet toereikend kan worden geacht dan wel op een duidelijker en omvattende belangenaanduiding vanuit een oogpunt van monumentenzorg wenselijk of noodzakelijk is. Voor consolidatie- en onderhoudswerkzaamheden kan een beroep worden gedaan op het Besluit Rijkssubsidiering Historische Buitenplaatsen (Brhb1997) en op de expertise, menskracht en subsidiegelden van/via de Stichting Particuliere Historische Buitenplaatsen (PHB).